PARAGRAFTA
ANLAM
(Paragraf sorularının
kolaylıkla çözümü için sonraki yazılarda paragraf çözüm tekniklerine
değinilecek, bu yazıda sadece paragrafta birtakım anlam ilgilerinden
bahsedilecektir.)
Paragraf, Latince para (bölüm) ve graf (yazı) kelimelerinin birleşmesiyle oluşmuştur.
Paragrafta
Anlatım Teknikleri (Düşünsel Olanlar)
Açıklama
Bir konuda bilgi
vermek, konuyu izah etmek, okuru aydınlatmak için kullanılır. Öğreticilik ve
bilgi verme esaslıdır. Düşünce en kısa yoldan en doğru ve nesnel biçimde, yalın
olarak aktarılır. Kısa ve kurallı, akademik cümleler kullanılır. Ders
kitapları, ansiklopediler, bilimler yayınlar açıklamalı anlatıma örnektir.
Tartışma
Okuyucuyu istenen
davranış ve düşünüş biçimine yöneltmek amacıyla kullanılır. Okuyucunun yerleşik
kurallarını değiştirmek, düzenlemek; ona farklı fikirleri benimsetmek
esaslıdır. Yazar, başlangıçta karşısındakinin fikirlerini kabul eder gibi
gözükür. Ancak daha sonra, çoğunlukla soru cümleleri kullanarak karşıt görüşünü
ortaya koyar, muhatabını yumuşatmaya çalışır. Bu süreçte kendi düşüncesini
çeşitli kanıtlarla ve temellendirmelerle savunabilir. Karşılıklı konuşma üslûbu
içinde yazılır ve tam bir sohbet havası taşır. Bu arada iki farklı düşüncenin
ele alınmasına tanık olunur.
Tartışma, açıklama ve
tanımlamalarla birlikte kullanılabilir. Kanıtlama yoluna gidilebilir. Tanık
göstermeden ve alıntılardan da yararlanılabilir. “Oysa, fakat, halbuki…”
tarzındaki zıtlık bildiren bağlaçlar sıklıkla kullanılır.
Tartışma, önerme ve
kanıtlama bölümlerinden oluşur. Önerme, konunun yer aldığı bölümdür.
Paragrafta
Anlatım Teknikleri (Sanatsal Olanlar)
Öyküleme
(Hikâye Etme)
Olay örgüsünün sıklıkla
kullanıldığı eserlerde görülür. Olaylar, bir akış içerisinde verilir. Zamanın
akışı, ilerlemesi söz konusudur. Olgular bir dizi hâlinde birbiriyle bağlantılı
hâlde sıralanır. Öykülemede bir kişi ya da kişiler, olayı belli bir zaman
dilimi içinde bir mekânda yaşarlar. Devinim söz konusudur. Anlatımda
eylemlerden yararlanılır. Okuyucu, olay içinde yaşar. Geçmiş zaman kipleri çok
kullanılır. Genelde hâkim bakış açısıyla yazılır. Okuyucu, anlatım esnasında
bir video çekimine tanık olmuş gibi hisseder.
Betimleme
(Tasvir Etme)
Yazarın gözlemlerini
okurun gözü önünde canlanacak şekilde anlatmasıdır. Betimleme, en yalın
ifadesiyle sözcüklerle resim yapma sanatıdır. Varlıkların niteliklerini, bu
niteliklerin duygularımız üzerinde uyandığı izlenimlerini belirtmedir.
Okuyucunun hayal gücü kamçılanır, düşüncelerine görünürlük kazandırılır.
Varlıklar ayırıcı ve kendilerine has, ilginç ve hoşa gidecek özellikleriyle
anlatılır. Niteleme sıfatları betimlemelerde çok kullanılır.
Betimlemenin birkaç
çeşidi vardır:
Açıklayıcı
Betimleme: Gözlemlerin duygular katılmadan, olduğu gibi
aktarılmasıdır. Kişisel yorumlara yer vermeden, gözlem amaçlı kullanılır.
Varlıkların nitelikleri anlatılır fakat yazarın bunlarla ilgili düşüncesi
yazıdan çıkarılamaz. Nesnel betimleme tarzıdır. Bu betimleme tarzı, edebiyat
akımlarından realizm ve natüralizme daha uygundur.
İzlenimsel
Betimleme: Gözlemlenen varlıkların psikolojimiz
üzerinde bıraktığı etkilerle beraber anlatılmasıdır. Sözcüklerle adeta resim
yapılır. Sözcükler duyguları yansıtır.
Fiziksel
Betimleme: Kişinin dış görünüşüyle alakalı
nitelikleri anlatmaktır. Nesnel veya öznel olabilir.
Ruhsal
(Psikolojik) Betimleme: Kişinin davranışlarından yola
çıkarak psikolojik/mental durumu hakkında çıkarımlarda bulunmaya denir.
Düşünceyi
Geliştirme Yolları
Tanımlama
Herhangi bir şeyin
belirleyici ve açıklayıcı nitelikleriyle ne olduğunun ortaya konmasına
“tanımlama” denir. “Bu nedir?” sorusunun karşılığıdır.
Benzetme
Aralarında ortak yön
bulunan iki varlık ya da kavramdan genelde nitelikçe zayıf olanı güçlü olana
benzetme işidir. Benzetmenin sağlanabilmesi için, anlatımda “gibi, sanki,
tıpkı, kadar, andırıyor” gibi sözcüklerden yararlanma yoluna gidilebilir.
Şiirde söz sanatı olan benzetme (teşbih) ile düşünceyi geliştirme yolu olan
benzetmeyi karıştırmamak gerekir.
Karşılaştırma
Kişi, nesne ya da
kavramların benzer ve farklı yanlarının kıyaslanarak anlatılmasıdır. “İse,
oysa, halbuki…” sözcüklerinin yardımıyla kurulabilir.
Örneklendirme
Konunun daha iyi
anlaşılması için o konuya uygun örnekler vermeye denir. Örnekler aracılığıyla
konunun daha açık hâle getirilmesi, daha iyi anlaşılması sağlanır. Amaç,
düşünceyi daha inandırıcı kılmak, konuyu daha somut ve açık olarak ele
almaktır. Konuya gerçekçilik katar.
Tanık
Gösterme
Yazarın, ileri sürdüğü
düşünceyi desteklemek için o alanda yetkin, tanınmış kişilerin görüşlerine yer
vermesidir. Doğrudan veya dolaylı anlatım kullanılabilir. Eğer bir kişinin
herhangi bir kitabından ya da yazısından bir bölüm olduğu gibi alınırsa buna
“alıntı yapma” denir. Tanık göstermede temel amaç, okurun güvenin kazanmaktır.
İstatistik
Anlatımda sayısal
verilerden yararlanmaktır. Anlatıma nesnellik katar.
Somutlama
Soyut kavramları somut
isimler kullanarak görünür kılmaya denir.
“Zekânın kılıcı
keskindir.”
İlgi
Kurma
İki yargının sonucundan
hareket ederek, bu iki yargıdan çıkarımda bulunarak üçüncü bir yargıyı ortaya
koyma durumudur.
Paragrafın
İçeriği
Paragrafta içeriğe
ilişkin sözler “konu, tema, ana düşünce”; yardımcı düşünceler “olayın hikâyesi,
mevzu, öz” gibi sözcüklerdir.
Sözcük, kavram iletir;
cümle yargı iletir, paragraf ise düşünce iletir.
Paragrafta
Konu
Paragrafta yazarın
bahsettiği, hakkında konuştuğu temel kavram ve tema, konudur. Paragrafta sözü
edilen esas düşüncedir. Konu, paragrafın omurgası niteliğindedir.
Paragraf
Soru Çözüm İpucu: Tüm paragraf sorularının cevabı kendi
içerisindedir. Sorular mutlaka parçaya göre çözülür. Ekstradan, dışarıdan bir
bilgi soruya katılmaz. Paragrafta verilen bilgi yanlış olsa dahi kendi
bildiğimiz doğrularla paragrafı çözmeyiz.
Paragrafta
Başlık
Bir parçanın başlığı, ana temasıyla paralel olmalıdır.
Paragrafta
Ana Düşünce
Yazarın okura iletmek
istediği temel düşüncedir. Yazının temelidir. “Bu yazı niçin yazılmış?”
sorusuyla çözümü sağlanır. “Hangi düşünceyi anlatmak istiyor?” sorusuyla da
asıl vurgulanmak istenen düşünceye ulaşılır. Ana düşünce, paragrafın tem
cümleyle veya en fazla birkaç cümleyle özetlenmiş hâlidir. Parçanın bir bakıma
yazılış amacıdır. Parçada ana düşüncenin özellikleri aşağıdaki gibi
sıralanabilir:
-
Kesin bir yargı içermelidir.
-
Açık ve özlü olmalıdır. Gereksiz
yardımcı düşüncelere yer vermemelidir.
-
Değişik yorumlara yol açmamalı, herkes
tarafından aynı şekilde anlaşılmalıdır.
-
Geliştirmeye ve açıklanmaya uygun
olmalıdır.
-
Bir ana düşünce sorusunun metni
içerisinde “kısaca, özetle, ama, fakat, önemli olan, aslında, bana öyle geliyor
ki, sonuç olarak, öyleyse…” gibi sözler geçebilir.
Ana düşüncenin
sezdirildiği anahtar cümle, tümdengelim yöntemiyle yazılmış, yani önce
düşüncenin verilip sonra açıklamasının yapıldığı paragraflarda parçanın
girişinde yer alır. Tümevarım metoduyla yazılmış paragraflarda ana düşüncenin
sezdirildiği cümle de parçanın sonunda yer alır.
Paragrafta
Yardımcı Düşünce
Ana düşünceyi
açıklayan, destekleyen, örnekleyen yan düşüncelerdir.
Paragrafta
Yapı ve Biçim
Giriş
Cümlesi
Giriş cümlesi,
çoğunlukla konunun ortaya konduğu bir ilk sözdür. İlk söz olduğu için kendinden
önce bir cümle olduğu izlenimi uyandırmaz. Sonraki cümlelerin hepsi, giriş
cümlesine bağlıdır. Edat ve bağlaçlarla bir giriş cümlesi başlatılamaz. Giriş
cümlesi açıklamaya elverişli, dolgun bir fikir cümlesidir. Paragrafta duruma
göre birden fazla giriş cümlesi bulunabilir.
Gelişme
Bölümü
Bu bölümde belirtilen
konu detaylı bir şekilde açıklanır. Örnekler ve benzetmelerden yararlanılır.
Paragrafta hangi anlatım biçiminin kullanıldığı bu bölümde belli olur. Asıl
kanıtlama ve düşünceyi enine boyuna tartışma, bu bölümde meydana gelir.
Genellikle bir paragrafın en uzun kısmıdır. Birden fazla cümleden oluşur.
Sonuç
Cümlesi
Sonuç cümlesi
paragrafta anlatılan düşünceyi özetleyen, genellikle kesin yargılı bir
cümledir. Ana düşünce birçok paragrafta bu cümleyle verilmektedir. Konu bir
fikre bağlanır, toplanır. Paragrafta birden fazla sonuç cümlesi olabilir.
Hazırlayan:
Kaynaklar:
Tüm Türkçe yazılarında
seçkin üniversiteye hazırlık kitapları, üniversite ders kitapları, güvenilir
internet siteleri, bazı dil bilgisi makaleleri ve TDK resmî sitesi kaynak
olarak kullanılmaktadır.
Yorumlar
Yorum Gönder