CÜMLE
ÇEŞİTLERİ
Yüklemlerine
Göre Cümle Çeşitleri
Eylem Cümlesi:
Yüklemi çekimli eylem olan cümlelerdir.
“Kendine iyi bakmasını
bilir.”
“Bu kurumun kurallarına
uymalısınız.”
Ad (İsim) Cümlesi:
Yüklemi ekeylem almış ad soylu bir sözcük olan cümlelerdir.
“Korkunun ecele faydası
yoktur.”
“Öfke baldan tatlıdır.”
“Buraya gelmekteki
amacımız kenti gezmekti.”
Yüklemlerinin
Yerine Göre Cümleler (Öğe Dizilişine Göre Cümleler):
Kurallı
(Düz) Cümle: Yüklemin, cümlenin sonunda olduğu
cümlelere denir.
“Vefasız Aslı’ya yol
gösteren bu.”
“Dağı başına kış gelir,
insanın başına iş gelir.”
Kuralsız
(Devrik) Cümle: Yüklemin, cümlenin başında veya
ortasında olduğu cümlelere denir.
“Bir fırtına tuttu
bizi.”
“Sende olduğumun
itirafıdır bu sözler.”
Eksiltili
Cümle: Yüklemi olmayan değil, olup da söylenmeyen
cümledir.
“Borç vermekle, düşman
vurmakla...” (Biter)
“Kır atın yanında
duran, ya huyundan ya suyundan...” (Etkilenir)
Not:
Eksiltili cümlelerin sonuna üç nokta (…) konur. Ancak eksiltili cümle bir
sıralı cümlenin ilk cümlesiyle, atasözüyse veya şiir dizelerinden oluşuyorsa üç
nokta konmayabilir.
Anlamlarına
Göre Cümleler
Olumlu Cümle:
Eylemin gerçekleştiğini, gerçekleşeceğini ya da sözü edilen yargının var
olduğunu, bulunduğunu anlatan cümlelere olumlu cümle denir.
“Ünlü şair üç yıl önce
öldü.”
“Bugün iki banka
soyulmuş.”
“Yarın hava çok kötü
olacak.”
Olumsuz Cümle:
Eylemin gerçekleşmediğini, yargının bulunmadığını anlatan cümlelere denir. Bir
cümle; “-me, -ma, -sız, -siz, -mez, -maz” ya da “değil ve yok” ile olumsuz
yapılır. Cümlede, yüklemde bu ekler varsa o cümle biçimde olumsuzdur. Ancak,
olumlu ve olumsuz cümlede yüklemin sözcük anlamına değil, yargının gerçekleşip
gerçekleşmediğine bakılır.
Not:
Bir cümle biçimce olumsuz olduğu hâlde anlamca olumlu olabildiği gibi, biçimce
olumlu olduğu hâlde anlamca olumsuz olabilir.
Anlamca olumsuz biçimce
(yapıca) olumlu cümlelere örnek:
“Bu havada dışarı mı
çıkılır?” (Çıkılmaz)
“Ne bir arayanı var ne
de soranı.” (Yok)
Anlamca olumlu biçimde
(yapıca) olumsuz cümlelere örnek:
“Sizleri hiç aramaz
olur muyum?” (Ararım)
“Söylediklerinizi
anlamıyor değilim.” (Anlıyorum)
Soru Cümlesi:
Soru anlamı taşıyan cümlelerdir. Soru anlamı soru zamiri, soru sıfatı, soru
zarfı ve soru ekiyle sağlanabilir. Ancak kimi durumlarda soru bildiren bir
sözcük veya ek olmadan da cümleye soru anlamı katılabilir.
Bazı cümleler sözde
soru cümlesidir. Bu cümlelerde karşıdakinden cevap beklenmez.
“Kahvaltı yapmadan işe
mi gidilir?” (Gidilmez)
Ünlem Cümlesi:
Çeşitli duyguların coşkulu şekilde anlatıldığı cümlelerdir.
Emir Cümlesi:
Genelde emir kipi yardımıyla kurulsa da farklı kipler yardımıyla da
kurulabilir.
“Kurallara uyunuz.”
“Bundan sonra kimse
yerinden kalkmayacak.”
İstek Cümlesi:
İstek bildirir.
“Artık işimizi kendimiz
yapalım.”
“Ah bir zengin olsam.”
Koşul (Şart) Cümlesi:
Çoğunlukla şart kipi eki “-sa, -se” ile yapılır. Farklı yollarla da şart anlamı
sağlanabilir.
“Planlı çalıştı mı
başarılı olur.”
Gereklilik Cümlesi:
“Haftada bir su vermek
gerekir çiçeklere.”
“İnsanlarla iyi
geçinmek durumundasınız.”
“Kurallara uymalıyız.”
Not:
Bir cümlenin birden fazla niteliği olabilir.
Yapılarına
Göre Cümleler
Basit
Cümle: Tek bir yüklemi bulunan, tek yargı içeren
cümlelerdir. Cümlenin uzunluğu ya da kısalığı basitliği etkilemez, onunla
ilgisi yoktur. Burada mühim olan, yüklem haricinde yargı bildiren başka bir
sözcüğün bulunmamaktadır. Basit cümle örnekleri,
“Ağır ağır çıkacaksın
bu merdivenlerden.”
“Dün akşamki arkadaş
toplantısında ilkokul yıllarımızdan söz ettik uzun uzun.”
“Akşam saatlerinde
bütün otobüsler dolu geçiyor.”
Not:
Basit cümlelerde eylemsi bulunmaz.
Bileşik
Cümle: Bir temel yargı ve onu tamamlayan en az bir yan
yargıdan oluşan cümledir. Bileşik cümlelerde birden fazla yargı vardır.
Temel yargı (temel
cümle): Asıl cümlenin yüklemini içinde taşıyan, yan
cümleciklerin belirttiği yargıyı ana (esas) sonuca bağlayan cümledir. Temel
cümlenin yüklemi eylemsi alamaz, çekimli eylem ya da ekeylem almış ad soylu bir
sözcüktür.
Yan yargı (yan
cümlecik): Temel cümlenin anlamını çeşitli yönlerden tamamlar.
“Minareyi çalan
kılıfını hazırlar.” “çalan”>>>yan cümlecik, “hazırlar”>>>temel
cümle
“Ağladıkça
dağlarımız yeşerecek.” “ağladıkça”>>>yan cümlecik, “yeşerecek”>>>temel
cümle
Not:
Bileşik cümleler, yan cümleciğin yapılışına göre adlandırılırlar.
Girişik Bileşik Cümle:
Yan cümleciğin eylemsilerle yapıldığı bileşik cümleye denir.
“Akacak kan
damarda durmaz.”
Not:
Bir cümlede eylemsi sayısı kadar yan cümlecik bulunur.
“Güzele bakmak
sevaptır.” (Cümlede bir adet yan cümlecik vardır.”
Not:
Bir cümlede kimi zaman eylemsi, yüklem öbeği içinde yer alabilir. Bu durumda, cümle
yine bileşik cümledir. Ancak, eylemsinin kendisi asıl yargı bildiriyorsa ve
cümlede başka eylemsi yoksa cümle bu durumda basit cümle olur.
İç İçe Bileşik Cümle:
Yapıca bağımsız bir cümlenin bir başka cümlenin öğesi olmasıyla oluşan bileşik
cümledir.
<Öğrencilerden biri:
“Bu konuyu hiç anlamadım” dedi.>
“Gün olur, biz de
gideriz buralardan.”
Şartlı Bileşik Cümle: Yan
cümleciğin “-sa, -se” ekiyle yapıldığı bileşik cümlelerdir. Bu cümlelerde, yan
cümlecik her zaman temel cümlenin zarf tümlevi görevindedir.
“Yağmur yazmazsa
köye gideceğiz.”
Not:
Şart anlamlı cümle ile şartlı bileşik cümleyi birbirine karıştırmamak gerekir.
Şartlı bileşik cümle sadece “-se, -sa” şart ekiyle yapılırken şart anlamlı
cümle değişik yollarla yapılabilir.
İlgi Cümlesi (Ki’li Bileşik
Cümle): Yan cümleciğin “ki” bağlacıyla oluşturulduğu
bileşik cümledir.
“Anladım ki hiç kimse
sen değil.”
“Neşeli ol ki genç
kalasın.”
Sıralı
Cümle: Birden fazla yargının (yüklemin) birbirine virgül
ya da noktalı virgül ile bağlanmasıyla oluşan cümledir. Biçimce bağımsız
oldukları hâlde, anlamca ilişkili cümlelerin art arda sıralanmasıyla oluşur.
“Sü (asker) uyur
düşman uyumaz.”
Bağımlı Sıralı Cümle: Yüklem
dışında herhangi bir öğe ortaklığı daha bulunur.
“Çocuk, elindeki
oyuncağı sakladı, kimseyi vermedi.” (Öznesi ve nesnesi ortak, bağımlı sıralı
cümle)
“Orhan iki bilet aldı,
biletlere 20 lira ödedi.” (Öznesi ortak, bağımlı sıralı cümle)
Bağımsız Sıralı Cümle:
Hiçbir öğe ortaklığı bulunmayan cümlelere denir. Birbirinden ayrı olarak
yazılmaları anlamsal açıdan bir farklılık doğurmaz.
“Okullar açıldı, trafik
çilesi başladı.”
“Sınav başladı, herkes
soruları çözüyor.”
Bağlı
Cümle: Aralarında anlam ilgisi bulunan
cümlelerin bağlaçlarla bağlandığı cümlelerdir.
“Cümle + bağlaç + cümle”
formatındadır.
Not:
Sıralı cümledeki noktalama işaretinin yerini bağlaç alır.
“Geminin kapakları
açıldı ve araçlar dışarı çıktı.”
“Yarınki toplantıya ya
sen git ya ben gideyim.”
Cümle çeşitleri konu
özeti bitmiştir. Bu yazının sonuna cümlede anlam özellikleriyle ilgili bir
kısım eklenecektir.
Cümlede
Anlam Özellikleri
Doğruluk:
Türkçenin söz dizimi kurallarına uygun cümle kurmaktır. Cümlenin öğeleri
arasında uyum sağlanmasıdır. Öğe dizilişinde mantıksal tutarlılık da
sağlanmalıdır. Doğruluk bulunmazsa anlatım bozukluğu yaşanır.
“Kitabı aldı, baktı.”
>>> anlatım bozukluğu (kitaba
baktı yazılmalıydı)
Duruluk:
Duygu ve düşünceleri yalnızca gerektiği kadar sözcükle anlatmaktadır. Dilin
pürüzsüz kullanımıdır. Anlama hizmet etmeyen sözcükler yazıdan
arındırılmalıdır.
“Arkadaşımla yıllarca karşılıklı
mektuplaştık.”
“Merdivenden aşağı
indim.”
“Sıcaklık, sıfırın
altında eksi on dereceydi.”
Duruluğu bozan
etmenler:
·
Anormal şekilde süs ve özenti merakı
·
Gereksiz bağlaçlar ve sözcükler
·
Eş anlamlı veya aynı anlamı veren
sözcükleri aynı yerde kullanmak
Açıklık:
Anlatılmak istenen düşüncenin, net bir şekilde verilmesidir. Açıklığı bozan
etmenler:
·
Sözcüklerin ve öğelerin yerinde
kullanılmaması “Bilgi, en iyi okulda öğrenilir.” (“en iyi bilgi” anlamı
verilmek isteniyor)
·
Sözcük ve ek eksikliği
·
Sözcüğün hangi anlamda kullanıldığının
belli olmaması “Genç kız uzun süre annesine baktı.”
·
Yanlış yapılan karşılaştırmalar “Ben,
çiçeği annemden daha çok severim.”
Akıcılık:
Kolay söylenen, anlamı ve üslûbu nedeniyle okunmakta zorluk çıkarmayan
anlatımdır. Söyleniş, okunuş ve biraz da mânâ kolaylığıdır. Cümlelerin,
sözcüklerin, hecelerin ve seslerin birbiriyle uyuşur, anlaşılabilir ve
ilerisini merak ettirir nitelikte olmasıdır. Tekerlemeler, akıcı olmayan
anlatıma örnek olabilir.
Not:
Akıcılığın sanatlı durumu aliterasyondur.
Doğallık: Anlatıcının
duygu ve düşüncelerini olduğu gibi aktarmasıdır. İçten ve samimi bir anlatım,
doğallığın temelidir. Yapaylığın ve özentiliğin zıddıdır.
Yalınlık
(Sadelik): Cümleyi gereksiz söz sanatlarına başvurmadan,
mecazsız, mütevazı anlatma şeklidir. Anlamın, az ve bilindik sözcüklerle
aktarılması temeline dayanır. Anlatım, gereksiz imgelerden, mecazlardan,
süslerden ve söz sanatlarından uzaklaştırılır. Yaşayan dil kullanılmazsa
sadelik olmaz.
Not:
Atasözleri ve özdeyişler (aforizmalar, vecizeler) yalındır.
“Bilgimiz ölçüsünde
özgürüz.” – Platon
Not:
Pekiştirme, kuvvetlendirme yalınlığı bozmaz.
“Geldim, gördüm,
yendim.” – Napolyon
Özgünlük:
Kendine has olma, diğerlerine benzememe durumudur.
Yoğunluk:
Özlü anlatımdır. Az sözle çok ve derin anlam içeren anlatımdır.
Hazırlayan:
Kaynaklar:
Tüm Türkçe yazılarında
seçkin üniversiteye hazırlık kitapları, üniversite ders kitapları, güvenilir
internet siteleri, bazı dil bilgisi makaleleri ve TDK resmî sitesi kaynak
olarak kullanılmaktadır.
New and used slot machines - Pragmatic Play - AprCasino
YanıtlaSilNEW AND NEW https://octcasino.com/ SLOT MACHINES WITH A aprcasino HIGH RTP! For the ultimate high-quality gaming 바카라 사이트 experience, Pragmatic 출장마사지 Play offers herzamanindir all of the